Juridisch bevingsboekje

Juridisch bevingsboekje

Juridische besprekingen aangaande de gaswinning in Groningen.

Credits: de stutten komen van Schokkend Groningen | original drawing Lady Justice: GrecianUrn

Op 22 mei 2015 hielden:

• prof. mr. dr. H. E. Bröring, hoogleraar Integrale Rechtsbeoefening en
• prof. mr. dr. J.G. Brouwer, hoogleraar Algemene Rechtswetenschap,
• prof. mr. dr. F.T. Oldenhuis, hoogleraar Religie en Recht,

werkzaam aan de Rijksuniversiteit Groningen, een voordracht in Vita Nova, Middelstum. De avond werd georganiseerd door Hilda Groeneveld. De volledige audiobestanden vindt u op de site van Hilda (opent in nieuw tabje).

Centrum Veilig Wonen is drie keer niks

prof. mr. dr. F.T. Oldenhuis, hoogleraar Religie en Recht:

“En dat is eigenlijk met wat ik bedoel, exit NAM-cultuur. En dat los je niet op met het Centrum Veilig Wonen, dat is een voortgaande belangenverstrengeling. Dat schiet niet op. Mijn buurman, ik woon ook tussen boeren in Enumatil, die zou zeggen, da's drie keer niks.”

Is het CVW onafhankelijk?

CVW staat voor “Centrum Veilig Wonen”. Het is bedoeld om de schade aan huizen af te handelen.

prof. mr. dr. F.T. Oldenhuis, hoogleraar Religie en Recht:

“Nou kunt u zeggen, er is toch een centrum in Appingedam. Nou, als je even googelt op de site dan zie je dat Arcadis en Oosterhof, dat zijn de aandeelhouders en die zijn dan weer degene die die pandjes opknappen, dan zeg ik van, een onafhankelijke instantie, dat zijn wij drieën bij wijze … ja misschien ook niet meer onafhankelijk … maar dat zijn drie aparte mensen die aan de top staan en die geen enkele band hebben met wat gebeuren moet. Dat is een onafhankelijk orgaan. En als Kamp daarmee schermt, dan denk ik van, dat gaat niet en dan komen wij in de benen want dat laten wij ons niet gezeggen. Maar als dat soort mensen dat soort dingen roepen dan is het Westen weer wat in slaap gesust, en dan zegt men ach, zoals een vriend dat zei, wij hebben bij Schiphol onze geluidsoverlast en jullie hebben het gasprobleem. Maar zo is het niet.”

Excuses van de NAM

“Ik sla haar vanavond wel weer maar ik heb toch mijn excuses aangeboden”

prof. mr. dr. J.G. Brouwer, hoogleraar Algemene Rechtswetenschap:

“Maar goed, de NAM biedt wel excuses aan maar gaat onverdroten voort met het produceren. Het is gek he, ik heb de laatste tijd wel eens contact met de NAM, en laatst melden ze dus triomfantelijk, ja we hebben onze excuses aangeboden. Toen zei ik, ja ik was van de week in de rechtszaal en daar was iemand die werd voor tien dagen zijn huis uitgezet, op grond van de wet Tijdelijk Huisverbod, omdat ie zijn partner geslagen had (meestal zijn het mannen moet ik eerlijkheidshalve toegeven) maar toen bood ie in de rechtszaal zijn excuses aan. Toen zei ie, ja ik sla haar vanavond wel weer maar ik heb toch mijn excuses aangeboden. Ik zeg, daar doet mij jullie gedrag aan denken.”

Geen arbitrage-commissie

prof. mr. dr. F.T. Oldenhuis, hoogleraar Religie en Recht:

“En denk nog even aan ‘exit NAM-cultuur’. Wat moet er voor in de plaats, heb ik geroepen, in Groningen. Er moet een aardbevingskamer komen, de rechtbank Noord-Nederland moet de regie nemen. Niet alleen voor de geschillen maar ook voor de mediation. De rechters hebben op dat punt power.

Geen arbitrage-commissie. Die valt zo maar om want er zijn veel te veel van die zware gevallen. Daar moet Ausdauer komen, daar moet op lange termijn in worden voorzien. Dat was mijn voorstel. Ik ben heel benieuwd of die rechtbank Noord-Nederland daarin meegaat. En dat is nodig denk ik, althans mede nodig, om het vertrouwen, wat echt weg is, te herstellen. Want als ik in de kranten dingen lees van Rutten: 95% van de mensen zijn tevreden, en Kamp: bijna alles is opgelost, dan zeg ik van, dan heb je de zaak niet goed op een rij. Dank u wel.”

Hans Alders, hoofd van “Nationaal Coördinator Groningen” wil juridische procedures zoveel mogelijk voorkomen en pleit daarom voor het instellen van een geschillencommissie.

(Update: Inmiddels is er een Aardbevingskamer.)

Hans Alders: geen juridische bevoegdheden, wel voorstellingen, eh voorstellen

prof. mr. dr. H. E. Bröring, hoogleraar Integrale Rechtsbeoefening:

“En dan onze grote vriend. Ik heb gezocht naar een beetje recente foto. Er zijn heel veel foto's dat ie er ook goed uitziet. Maar dit was een mooie foto. En ja, wat gaat ie doen. Hij geeft leiding aan de overheidsdienst. Dat is een club van naar wat ik heb begrepen, 150 mannen en vrouwen. Hij staat onder verantwoordelijkheid van de minister. Dat is de formele relatie. Ik benadruk wel formeel hoor, want hoe het feitelijk in elkaar zit dat kan nog een heel ander verhaal zijn. En dat is natuurlijk interessant, wat zijn zijn taken? Nou ja, doen van voorstellingen, eh voorstellen. Er is een programma “Aardbevingsbestendig en Kansrijk Groningen”, daar zitten allerlei preventie- en waardevermeerderingsmaatregelen en dergelijke in. Dat loopt een beetje, er wordt voortgeborduurd op wat we nu al hebben aan programma's. Dat heeft een nieuwe naam en een beetje aangepast. En hij moet wat voorstellen doen, en verder ook adviseren, coördineren, fasciliteren en bewaken van de uitvoering van dat programma. Maar hij heeft dus geen enkele bevoegdheid.”

Heeft de NAM teveel macht?

prof. mr. dr. F.T. Oldenhuis, hoogleraar Religie en Recht:

“in de grond van de zaak zit daar een structurele fout waar wij als juristen nu dus tegenaan lopen en daarom nemen wij hier de tijd voor, omdat wij zeggen, hier klopt iets niet.”

“Het mooie punt is dat wij zeiden, er is een Burgerlijk Wetboek, en als de NAM de regie neemt, dat kan op zichzelf nog wel maar dan moet je dat doen volgens het Burgerlijk Wetboek, en dan kan je nog wel verschillen over de uitleg maar dan moet je dit als uitgangspunt nemen en niet een eigen winkeltje gaan opbouwen. Het lijkt dus wel, denk even aan die Russische spoorbreedtes, alsof de NAM een eigen spoorbreedte heeft opgesteld.

En dat is de grondfout, en daar kan je weer een commissie overheen schuiven en kan je wel weer, en nou komt mijnheer Alders en die moet je ook het voordeel van de twijfel natuurlijk wel geven, maar in de grond van de zaak zit daar een structurele fout waar wij als juristen nu dus tegenaan lopen en daarom nemen wij hier de tijd voor, omdat wij zeggen, hier klopt iets niet.

En dat betekent dat als u in uw huis schade ziet ontstaan, ook buiten die aardbevingsgebieden ontstaan er misschien, mijnheer Brouwers heeft het al gezegd, Loppersum wordt nu even stilgezet. Maar die andere velden gaan met versterkte mate, wordt daar gepompt. Hoe zit dat dan in die andere velden? Dat is mijn deskundigheid niet maar ontstaan daar misschien meer scheuren? Of meer beweging? Of ook buiten die aardbevingsgebieden? Wie houdt ons op de hoogte exact? Het zijn toch communicerende vaten, of niet soms? Nou, die transparantie ontbreekt, en dat kan dus eigenlijk niet. Want we zijn ook niet van gisteren. Iedereen die kan dat toch snappen?”

Mijn huis was al zwak

prof. mr. dr. F.T. Oldenhuis, hoogleraar Religie en Recht:

“Dat was ook nog een ondernemer, eh een aannemer, dus die wist precies wat ie deed. De NAM zei, nee, maar die schade van dat zwakke fundament moet je zelf dragen, en ik heb het even uit het Nederlands Dagblad geciteerd: “Onbegrijpelijk dat de NAM”, dat zegt dan die ondernemer, ”zakkende fundering niet erkend als aardbevingsschade. Alsof ze het gas uit de lucht hebben gepompt.” En als jurist kijk ik hier anders tegen aan.

Als jurist zeg ik: als je iemand aanrijdt, op het zebrapad, en je hebt een slechte schedel, een eierschaalschedel noemt men dat in het recht, je hebt dus meer schade dan een ander, dan zeggen we in het recht die schade moet jij voor je rekening nemen, je moet het slachtoffer nemen zoals ie is, en dat betekent dat je ook dat huis wat je aantreft moet nemen zoals het is want jij hebt die schade veroorzaakt. Je hebt niks te zeggen over da's een zwakke fundering, da's jouw eigen beslissing. Weggedacht van de aardbevingsschade zou dat huis er staan als een dijk.”

Burgerlijk Wetboek ook geldig in Drenthe

Ik woon buiten het “aardbevingsgebied”

prof. mr. dr. H. E. Bröring, hoogleraar Integrale Rechtsbeoefening:

“Kijk, het recht is iets heel simpels. In wezen gaat het gewoon om een aantal basale afspraken die wij in de samenleving hebben gemaakt en vastgelegd in een wetboek. Een aantal van die algemene regels heeft collega Oldenhuis ook net voorgehouden. Die regels gelden gewoon. Daar heeft iedereen zich aan te houden, ook de politiek.

En dan moet je soms ook wel lachen, er is ook schade buiten het aardbevinggebied, die cirkel van de NAM, in Zuidlaren, en dan zijn er ook in Drenthe burgemeesters ongerust. En die vragen Kamp hoe moet dat nou, en dan zegt minister Kamp, nou ja als de NAM de schade heeft veroorzaakt, dan moet ook de NAM die schade vergoeden. En de burgemeesters waren daar buitengewoon opgetogen over. Dat was ook voorpaginanieuws van het Dagblad.

Maar wat betekende dat? Dat die burgemeesters buitengewoon opgetogen zijn dat het burgerlijk wetboek ook in Drenthe geldt. Nou is dat misschien ook niet helemaal vanzelfsprekend… Nou ja, ik vertel u dit even om aan te geven hoe raar er tegen het recht wordt aangekeken, alsof het al niet geldt. Dat is buitengewoon bizar.”

Je overdrijft

prof. mr. dr. J.G. Brouwer, hoogleraar Algemene Rechtswetenschap:

“Ik word wel eens door een collega-geoloog op de vingers getikt, die zegt, je overdrijft, maar goed, ik haal mijn wijsheid maar uit rapporten van het SodM, het Staatstoezicht op de Mijnen, en die waarschuwen voor, die hebben bijvoorbeeld een deelstudie gedaan voor Huizinge, en die zeggen, als daar een beving van vier-en-een-half optreedt, dan kunnen we rekenen op 120 doden. En hoeft niet persé direct het gevolg te zijn van de beving, maar het kan ook komen door brand. Als we kijken naar aardbevingen in het buitenland […]”

Als “Dialoogtafel” juridisch niks is, is “Loket Leefbaarheid”, ook niks

prof. mr. dr. H. E. Bröring, hoogleraar Integrale Rechtsbeoefening:

“Dat geldt ook voor het Loket Leefbaarheid. Volgens mij een beetje een onderdeel van de Dialoogtafel. Maar ja, als de Dialoogtafel niks is, dan is dat loket eigenlijk juridisch ook niks. En ook overigens vind ik die organisatie ronduit schimmig.

De “Maatschap Groningen” is aansprakelijk?

prof. mr. dr. J.G. Brouwer, hoogleraar Algemene Rechtswetenschap:

“Ik vraag me wel eens af, is die NAM eigenlijk wel solvabel genoeg om al deze schade te vergoeden. Ik bedoel van elke 100 (honderd) euro die we uit de grond halen houdt de NAM er acht (8) over en 92 zijn er voor de overheid. Dus je kan je afvragen wie je nou eigenlijk aan moet spreken.”

“Dus de eerste vraag die ik vanavond even wilde stellen van, kunnen we dan ook niet de overheid aanspreken? Daar heeft mijn collega Bröring ook al eventjes over gesproken. Volgens mij kan dat heel makkelijk, zelfs buiten een bestuursrechtelijke procedure om. Kijk, de spin in het web van de organisatie van de gaswinning dat is de “Maatschap Groningen”, die bepaalt de facto hoeveel er uit de grond gehaald wordt. Kijk, de minister zegt je mag er zoveel uithalen. Voor het eerste half jaar was dat in dit geval 16,5 miljard kubieke meter gas. Maar hoeveel er echt uit de grond gehaald wordt, dat bepaalt de maatschap, en wie zitten er nou in die maatschap, daar zit in de NAM (Exxon en Shell dus), daaronder ziet u het staan, en daar zit in EBN (“Energie Beheer Nederland”, red) en de minister zelf. En de stemverhouding is 50% dus voor 50% bepaalt de overheid hoeveel er uit de grond gehaald wordt en voor 50% de NAM. En die maatschap, maar daar heeft laat ik zeggen nog geen enkele jurist eigenlijk onderzoek naar gedaan maar die zou eigenlijk aangesproken moeten worden. Ik denk dus in de toekomst niet meer zozeer met de NAM te maken krijgen, alswel met deze maatschap. Dat is voor ons gunstig, voor u gunstig, want dat betekent, ja, de maatschap kan niet omvallen. De banken kunnen niet omvallen, maar de maatschap ook niet.”

NAM laat je zakken

prof. mr. dr. J.G. Brouwer, hoogleraar Algemene Rechtswetenschap:

“En de cijfers daarover lopen heel sterk uiteen. Dit zijn schattingen van de NAM. Ik denk dat je daar een halve meter bij op moet tellen, maar goed. Grondcompactie is volgens de NAM niet zo'n probleem, want we zakken allemaal tegelijk naar beneden toe. Maar ja, dat blijkt niet het geval te zijn he. We zitten op verschillende grondsoorten. Huizen staan soms op verschillende grondsoorten. Met name moeras, soms veen. Dus dat betekent dat de huizen onevenwichtig zakken. Een studente van mij die overigens uit Middelstum komt, schreef afgelopen jaar een scriptie bij ons, bij mij. Haar titel was ook: “NAM laat je zakken”. En dat bedoelde ze in dubbel opzicht.”

Niet alle kamerleden zijn juristen

prof. mr. dr. F.T. Oldenhuis, hoogleraar Religie en Recht:

“Maar in de wet is daar weinig over gesproken. Het is tegelijkertijd met die hele mijnbouwschade opgenomen in de wet. Maar er was net de Borcea-ramp geweest, met besmeurde vogels, door olie en dergelijke. Dat stond die kamerleden voor ogen. En dan praat je eigenlijk amper over die wet, en dan zeggen ze ja we hoeven niet te praten over die criteria. “Onmiddelijk” en “ernstige dreiging” daar is aan voldaan. En ze hebben niet eigenlijk goed op de juridische ins en outs gelet. Niet alle kamerleden zijn juristen he. Dat betekent dat de rechter er aan te pas zal moeten komen om dit uit te spitten. Dat kan niet anders want het is een hele algemene bepaling.”

“Onmenselijke behandeling”

Over de kans dat er in Groningen volgens het Europese Hof van de Rechten van de Mens sprake is van een onmenselijke behandeling.

prof. mr. dr. J.G. Brouwer, hoogleraar Algemene Rechtswetenschap:

“Maar naarmate we verder kwamen, ben ik toch heel sterk gaan twijfelen he, want er zijn allerlei andere zaken, we hebben een stuk of vijftig zaken bekeken. Zijn we toch heel sterk gaan twijfelen en wij zeggen langzamerhand, nou het is zeker niet kansloos als je over de onmenselijke behandeling gaat praten, en dat is nogal een aantijging. Ik moet zeggen dat de Engelse term ietsje minder beladen is, dat is “ill treatment”, mijn docent Engels in de zaal, dus ik probeer het zo goed mogelijk uit te spreken. Dus die is ietsje minder beladen maar nog steeds, als de overheid voor een dergelijke handelswijze wordt veroordeeld, nou dan is dat wel een grote smet op het blazoen van de Nederlandse Staat.”

“Recht op leven”

prof. mr. dr. J.G. Brouwer, hoogleraar Algemene Rechtswetenschap:

“Maar het recht op leven is niet afkoopbaar, dat is niet te vervangen door een schadevergoeding. Dus als de rechter hier zou moeten wegen, daarom heb ik de term nog even teruggehaald, dan moet ie kiezen voor levenszekerheid en niet voor leveringszekerheid. Leveringszekerheid is ook maar een relatief begrip. Heeft de minister al enige moeite gedaan om besparingsmaatregelen door te voeren?”

Niet Richter maar Rechter

De rechter heeft laatste woord.

prof. mr. dr. F.T. Oldenhuis, hoogleraar Religie en Recht:

“Maar wij zeggen, uiteindelijk is het een juridisch vraagstuk, en geen medisch of geologisch natuurkundig vraagstuk. Uiteindelijk geven juridische argumenten de doorslag. Niet de ingenieurs hebben het laatste woord maar de rechter.”

Richter klopt niet

“Pas nu begrijp ik dat bouwnormen anders moeten”

prof. mr. dr. J.G. Brouwer, hoogleraar Algemene Rechtswetenschap:

“En ik vroeg ook aan een constructeur vorige week in Groningen. Ik zeg, wanneer ben jij nu, hij is degene die onder andere betrokken is bij het opstellen van die nieuwe bouwnormen, die NEN-normen, wanneer ben je nou gealarmeerd? Hij zegt, “door Huizinge”. En daarvoor dan? Ja, zegt hij, ik dacht altijd Richter, dat is niks, twee punt zoveel, misschien eens een keertje drie. Hij zegt, pas nu begrijp ik dat die schalen hier eigenlijk helemaal niet van toepassing zijn. En pas nu begrijp ik dat onze bouwnormen dus hele andere moeten zijn. Dit zijn hoogfrequente trillingen, heel kortstondig. Hij zegt, we weten eigenlijk ook niet goed hoe die bouwnormen eruit moeten gaan zien.”

NAM moet dokken, ook zonder schuld

prof. mr. dr. F.T. Oldenhuis, hoogleraar Religie en Recht:

1: NAM moet schade vergoeden, ook als er geen schuld is

“177:‘voor schade door beweging van de bodem is aansprakelijk degene die ten tijde van het bekend worden van die schade, de exploitant is.’

Wie is de exploitant op het ogenblik? Dat is de NAM. En de wet heeft dus een specifieke regel, als de exploitant van mijnbouwwerken schade veroorzaakt dan moet ie dat betalen. Het is zelfs een risico-aansprakelijkheid. En risico-aansprakelijk betekent: schuld van die beste man, van die rechtspersoon is niet vereist. Zogauw die schade er is, moet ie dokken.

Beweging van de bodem is ruimer dan aardbevingen. Ziet u wel? Beweging van de bodem kan ook bodemverzakking zijn. Ja, zegt de NAM, dat komt door klei en door inklinking, waterpeil, grondpeilverzakking. Hoho, als er twee oorzaken zijn, dan hebben wij te maken met de oorzaak via de mijnbouwschade, dan kan je eventueel twee mensen aanspreken, maar dan kan niet iemand zeggen van, ja maar je moet bij de ander zijn. Beweging van de bodem is dus ruimer dan aardbevingen.”

2: Bij “ernstige en onmiddelijke dreiging” moeten genomen maatregelen door NAM vergoed worden

“ De wet zegt, onder schade waarop grond van 177 ook mijnbouwschade vallen ook kosten van iedere redelijke maatregel ter voorkoming of beperking van schade. Maar er moet wel, kijk eens, onmiddelijke dreiging zijn. Ernstige en ommiddelijke dreiging. Als dat zo is, kan je ook maatregelen nemen, stutten, en dat verhalen op de veroorzaker van de schade, de exploitant. En u voelt wel, dat lijkt me in Loppersum en Middelstum niet het probleem. ”

Scheuren in je hart

prof. mr. dr. F.T. Oldenhuis, hoogleraar Religie en Recht:

“Nou, die transparantie ontbreekt, en dat kan dus eigenlijk niet. Want we zijn ook niet van gisteren. Iedereen die kan dat toch snappen? Dat betekent dus dat de elementaire voorlichting schiet tekort, het wantrouwen wordt steeds groter, en dan om u te citeren uit uw preek in die bevingsdienst dan ontstaan er niet scheuren in de muren maar dan ontstaan er scheuren in je hart maar die zijn veel lastiger te genezen. En dat is wel iets, ik ga hier niet de dominee uithangen, maar ik ben wel door u geraakt in die zin, dat als die waarheid en die transparantie ontbreekt, dan gebeurt er iets wat veel ernstiger is dan scheuren in het huis. U snapt mij heel goed he.”

Toegang tot de rechter

prof. mr. dr. H. E. Bröring, hoogleraar Integrale Rechtsbeoefening:

“Maar hoe dan ook, welke oplossing je dan ook kiest, mensen hebben los daarvan zelfstandig het recht op daadwerkelijke toegang tot de rechter. En onze indruk is dat die toegang in vele gevallen niet verzekerd is, dat er allemaal drempels zijn en dat het dus heel goed is dat de politiek iets bedenkt, of anders de rechter iets bedenkt waardoor die toegang ook echt verzekerd is. Dat zijn twee dingen die los van elkaar staan. Het bestuur kan zich goed inspannen, maar dat is geen enkele reden om de toegang tot de rechter, om die drempel ook hoog te houden. Dat wil ik daar over zeggen, en ik denk dat dat in die discussie nog niet voldoende is benadrukt.

De vage term “Governance”

prof. mr. dr. H. E. Bröring, hoogleraar Integrale Rechtsbeoefening:

“En dat bestuur, dat zal ik ook duidelijk maken, is buitengewoon complex, zo complex dat men de vage term “Governance” gebruikt. U moet maar onthouden, als men zo'n vage term als “Governance” gebruikt, dat men het zelf ook niet helemaal meer begrijpt.”

Wel of niet waarschuwen

prof. mr. dr. J.G. Brouwer, hoogleraar Algemene Rechtswetenschap:

“Dat gevaar dreigt wel degelijk en dat betekent dus dat, ik heb pas een overleg gehad met college van B&W in Groningen en die zeggen wij maken ons ernstig zorgen over appartementencomplexen in de wijk Beijum, ik noem maar wat, dat ligt tegen het gasveld van Ten Boer aan, en hoe die andere wijk, niet Beijum, maar daarnaast, Lewenborg. En ze zeggen ja, wat moeten we daarmee doen, moeten we die mensen waarschuwen dat die fundering eigenlijk op geen enkele manier deugt. Ja, ik zou het maar doen, ik zou maar transparantie bieden, dan kunnen de mensen hun eigen verantwoordelijkheid nemen. Maar goed, dat zijn dus grote problemen.”